Jakie prawa przysługują podejrzanemu?

Każdy, kto w świetle prawa został uznany za podejrzanego, musi podporządkować się obowiązkom określonym w kodeksie postępowania karnego. Należy jednak pamiętać, iż osoba podejrzana ma również swoje prawa wynikające z zasad  obowiązujących w demokratycznym państwie prawa. Sprawdźmy zatem, jakie to prawa oraz w jakich sytuacjach można z nich skorzystać.

Kim jest osoba podejrzana

Zgodnie z art. 71 § 1 KPK podejrzanym jest osoba, w stosunku do której zostało wydane postanowienie o postawieniu zarzutów lub wobec której takiego postanowienia nie wydano, lecz postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Podejrzanym można stać się wówczas, gdy w związku z prowadzonym przez prokuraturę lub policję dochodzeniem zostaną zebrane dowody, na podstawie których powstanie podejrzenie, że dane przestępstwo zostało popełnione przez wskazaną osobę.

Obowiązki podejrzanego

Z chwilą, gdy danej osobie zostanie przedstawione postanowienie o postawieniu zarzutów,  jest ona zobowiązana między innymi do tego, aby poddać się zewnętrznym oględzinom ciała, a także umożliwić pobranie odcisków palca bądź sfotografowanie. Ponadto podejrzany ma obowiązek poddania się badaniom psychologicznym oraz psychiatrycznym lub też badaniom dokonywanym na ciele jak np. pobranie krwi czy innych wydzielin.

Osoba posiadająca status podejrzanej, która przebywa na wolności, ma obowiązek stawiać się na każde wezwanie organów prowadzących postępowanie w jej sprawie, a  także na bieżąco informować o zmianie pobytu na okres dłuższy niż 7 dni.

Prawa podejrzanego

Warto w szczególności skupić się na prawach podejrzanego, gdyż te, z powodu powszechnego braku znajomości prawa, często nie są przez podejrzanych wykorzystywane.  Do praw tych zaliczamy:

1. Prawo do składania oświadczeń procesowych – oznacza, iż podejrzany może na każdym etapie postępowania składać ustne lub pisemne wnioski oraz oświadczenia w celu kształtowania swojej sytuacji
2. Prawo składania wyjaśnień – umożliwia podejrzanemu wyjawienie przed organami prowadzącymi postępowanie wszystkiego, co wiadomo mu w danej sprawie oraz co dotyczy każdego dowodu.
3. Prawo do informacji o przysługujących mu uprawnieniach oraz ciążących na nim obowiązkach – zgodnie z przepisami kodeksu postępowania karnego obowiązkiem organów prowadzących postępowanie w sprawie jest informowanie podejrzanego o jego prawach oraz obowiązkach.
4. Prawo do składania zażaleń – podejrzany ma prawo do zaskarżenia poprzez zażalenie postanowień oraz zarządzeń sądu, prokuratora czy prowadzącego dochodzenie w wypadkach przewidzianych w ustawie, a także zachowania organów procesowych, które nie są decyzjami czynności w postępowaniu przygotowawczym, warunków oraz przebiegu zatrzymania, jak również bezczynności organu postępowania przygotowawczego.
5. Prawo dostępu do akt oraz sporządzania z nich odpisów i kserokopii – dotyczy to w szczególności odpisów protokołu czynności, w których podejrzany uczestniczył lub w których miał prawo uczestniczyć.
6. Prawo zgłoszenia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w przypadku sprawcy przestępstwa skarbowego – prawo to daje możliwość złożenia takiego wniosku przez podejrzanego zanim wniesiony zostanie przeciwko niemu akt oskarżenia.
7. Prawo do odmowy składania wyjaśnień w ogóle lub odmowy odpowiedzi na niektóre pytania – jest to jednoznaczne z faktem, iż podejrzany nie ma obowiązku składania wyjaśnień dowodzących jego niewinności bądź też dostarczających dowodów, które działałyby na jego niekorzyść.
8. Prawo składania wyjaśnień na piśmie – podejrzany ma prawo składać pisemne wyjaśnienia w toku przesłuchania na etapie postępowania przygotowawczego.
9. Prawo do korzystania z pomocy obrońcy – oznacza to, iż podejrzanemu przysługuje prawo ubiegania się o profesjonalną obronę fakultatywną, jeśli uzna, iż nie jest w stanie samodzielnie bronić swoich interesów.
10. Prawo żądania przesłuchania z udziałem ustanowionego obrońcy – prawo to zapewnia podejrzanemu możliwość odmowy składania jakichkolwiek wyjaśnień w trakcie przesłuchania aż do momentu przybycia jego obrońcy.
11. Prawo składania wniosków o przeprowadzenie czynności śledztwa lub dochodzenia – podejrzanemu, na każdym etapie przeprowadzanych czynności, przysługuje prawo do wnioskowania o konkretne działania, jak na przykład: powołanie biegłego, dokonanie oględzin bądź przesłuchanie świadka.
12. Prawo żądania podania ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia zarzutów na piśmie – podejrzany może skorzystać z tego prawa do momentu, aż otrzyma zawiadomienie o terminie zaznajomienia się z materiałami postępowania.
13. Prawo udziału w czynnościach dowodowych, których nie będzie można powtórzyć na rozprawie – należy jednak pamiętać, iż nie sprowadza się podejrzanego pozbawionego wolności, jeśli wskutek zwłoki mogłoby dojść do zniekształcenia lub utraty dowodów.
14. Prawo do udziału w innych czynnościach postępowania – w niektórych sytuacjach prawo to może zostać ograniczone. Może to mieć miejsce w sytuacji, gdy sprowadzenie pozbawionego wolności podejrzanego może być przyczyną znacznych problemów.
15. Prawo zwrócenia się z żądaniem do sądu, który będzie rozpatrywał sprawę w pierwszej instancji, o przesłuchanie świadka, co do którego zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie mógł być przesłuchany na rozprawie – podejrzany może wnioskować o takie przesłuchanie , aby sąd, już we wczesnym etapie postępowania, miał możliwość zetknięcia się z ważnym materiałem dowodowym.
16. Prawo zapoznania się z opinią biegłego oraz udziału w jego przesłuchaniu, jeżeli w sprawie dopuszczono dowód z opinii – prawo to nie dotyczy jednak podejrzanego pozbawionego wolności, natomiast może on wówczas skorzystać z prawa do zapoznania się z opinią biegłego w formie pisemnej.
17. Prawo wnioskowania o uchylenie lub zmianę zastosowanego środka zapobiegawczego – zgodnie z art. 254 § 1 KPK podejrzany, wobec którego został zastosowany środek zapobiegawczy, ma prawo wnioskować o jego uchylenie lub zmianę .
18. Prawo do końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego – prawo to obejmuje zarówno podejrzanego, jak i jego obrońcę, przy czym należy pamiętać, iż data zaznajomienia się z materiałami nie może być wcześniejsza niż 7 dni od daty otrzymania zawiadomienia o nim.

 Jak wynika z powyższego, prawo przewiduje wiele uprawnień w stosunku do podejrzanego. Warto zatem wiedzieć, jakich obszarów one dotyczą oraz w jaki sposób można z nich skorzystać.